1. Cztery przymierza u Syracha
Dla uświadomienia sobie znaczenia idei przymierza dla teologii biblijnej należy sięgnąć do tekstu Mądrości Syracha rozdz. 44–49 (Chwała Boża w historii Izraela). Jest to tekst późny, datowany na ok. 132 r. przed Chr.
Tekst ma charakter mądrościowy. Historia Izraela jest ukazana jako seria epizodów z życia sławnych mężów. Zaczyna się od Enocha (44,16), a kończy się na Nehemiaszu (49,13). Inkluzję stanowi pochwała Henocha (49,14). W rozdz. 50 pojawia się postać Szymona, najwyższego kapłana, ale w tym wypadku jest to pochwała urzędu, a nie osoby konkretnego kapłana. W historii Izraela jest pominięta osoba Józefa.
Prezentacja historii w Syr ma charakter streszczenia, przez co zostają wyeksponowane momenty newralgiczne, wręcz definiujące dzieje Izraela. W przypadku przymierza Syrach proponuje układ następujących po sobie przymierzy, zaczynając od Noego (44,18) i dochodząc do Dawida (47,11).
Stąd pierwszy wniosek: nie ma jednego przymierza, lecz wiele przymierzy. Każde z nich ma odmienną strukturę i znaczenie. Jeśli zatem chcemy mówić o przymierzach, musimy je postrzegać jako wzajemnie zrelacjonowane, pamiętając zarazem o zachodzących między nimi różnicami, jak i o ich komplementarności.
Syrach wspomina siedem przymierzy:
- Noe – 44,18 διαθῆκαι αἰῶνος (przymierza wieczne)
- Abraham – 44,20 διαθήκη (przymierze)
- Jakub – 44,23 διαθήκη (przymierze)
- lud Izraela – 45,5 διαθήκη (przymierze)
- Aaron – 45,7.15.17 διαθήκην αἰῶνος (przymierze wieczne) lub διαθήκαι (w. 17, przymierza)
- Pinachas – 45,24 διαθήκη εἰρήνης (przymierze pokoju)
- Dawid – 47,11 διαθήκην βασιλέων (przymierze króla)
Zauważa się pewne zróżnicowanie w określaniu przymierza: sg lub pl, bez przydawki, z przydawką: wieczne, pokoju, króla.
Co wynika z tego zestawienia?
a) podkreśla się aspekt kultowy przymierza
- znaczący materiał jest poświęcony Aaronowi (16 wierszy), Mojżeszowi (5 wierszy) i Abrahamowi (4 wiersze). Tylko w przypadku Aarona mówi się kilkakrotnie o przymierzu (45,7.15.17). Do tego dochodzi Pinchas, syn Eleazara, wnuk Aarona.
- jakość tego przymierza
W 45,25 mówi się, że Bóg zawarł przymierze z Dawidem, ale odnosi się ono tylko do dziedziczenia królestwa tylko przez jednego syna. Natomiast w przypadku Aarona dziedziczy całe potomstwo. Jest to o tyle dziwne, że w Biblii Hebrajskiej przymierze kapłańskie jest praktycznie nieobecne.
b) brak podkreślenia przymierza na Synaju
Syr 45,5: „Pozwolił mu usłyszeć swój głos, wprowadził go w ciemne chmury i twarzą w twarz dał mu przykazania, prawo życia i wiedzy, aby Jakuba nauczyć przymierza i rozporządzeń swoich (διαθήκην καὶ κρίματα αὐτοῦ) – Izraela”.
„Przymierze i rozporządzenia” – aluzja do Dekalogu. Żadnego odniesienia do znaczenia prawa w historii Izraela.
Wnioski:
- Syrach reprezentuje własny punkt widzenia,
- podkreśla cztery przymierza: Noe, Abraham, Synaj, Dawid,
- harmonizacja: stworzyć koherentną historię przymierza,
- wszystko zmierza w kierunku „przymierza wiecznego”.
2. Zapowiedź nowego, wiecznego przymierza
Wygnanie asyryjskie, a potem babilońskie poddaje próbie trwałość przymierza. Prorocy dokonują oceny moralnej wcześniejszych przymierzy pod katem ludzkiego partnera. Pojawiają się nowe akcenty: zapowiedź odnowienia przymierza; interioryzacja przymierza, co będzie prowadziło do zachowania prawa; trwałość i nowość przymierza.
- Oz 2,4-15 – przymierze w kluczu metafory małżeńskiej
- Am 9,11-15 – odmienienie losu – wymiar eschatologiczny nowego przymierza
- Jr 31,31-34 – nowe przymierze
- Ez 36,24-28 – dar nowego serca i nowego ducha
Teksty prorockie pozostają otwarte na przyszłość. Coraz wyraźniejszy wymiar eschatologiczny.
