Wstąpienie na tron w 745 roku Tiglat-Pilesera III zapoczątkowało wydarzenia, które doprowadziły do trwającej jeden wiek dominacji Asyrii na Bliskim Wschodzie. Sukces Asyrii bazował na nowej organizacji wojska, które pozostawało w stanie permanentnej mobilizacji i wojny, bez konieczności regularnych (okresowych) powrotów do domu dla dokonania zasiewów i zbiorów. Asyria nie pozostawiła po sobie wielkich dzieł literatury czy sztuki, jednakże w sztuce wojennej przewyższyła technologicznie wojska ówczesnego Bliskiego Wschodu. To Asyryjczycy zastąpili sześcioszprychowe koła wozów (konnicy) na ośmioszprychowe, znacznie bardziej wytrzymałe; zastosowali konie do zmiany, by zapewnić sobie większą prędkość i łatwość przemieszczania się; wyposażyli kawalerię w pancerze, zaś piechotę w buty z cholewami. Rozwinęli przede wszystkim sztukę wojenną opartą na oblężeniu miast. Asyryjczycy byli też pierwszymi, którzy dopuszczali się okrucieństwa na ludności cywilnej, traktując przemoc jako narzędzie polityki. W tym kontekście praktykowali na ludności podbitej masowe deportacje. Polityka imperialna Asyrii opierała się na prowincjach zarządzanych przez urzędników asyryjskich oraz na pół-niezależnych państwach lennych płacących Asyrii daninę. Dzięki tym środkom panowanie Asyrii w okresie najbliższego stulecia rozciągnęło się od Kaukazu po Zatoki Perskiej oraz od Tygrysu po Morze Śródziemne.
„Król świata”, jak skromnie nazywał siebie Tiglat-Pileser III, rozpoczął w 738 r. kampanię wojskową w północnej Syrii, zajmując Hamat i i czyniąc w swoim wasalem Damaszek i Izrael. Kroniki asyryjskie odnotowują, że królowie tych dwóch państw, odpowiednio Rezin i Menachem, zostali zobligowani do płacenia daniny (por. 2 Krl 15,19-20). Po kilku latach, podczas których armia asyryjska zajmowała północ i wschód Syrii, oraz po wyprawach przeciwko ludowi Urartu i Medom, Tiglat-Pileser wyprawił się po raz drugi na zachód (734-732). W trakcie kampanii przeciw miasto filistyńskim zajął Gazę, której król Hanun uciekła do Egiptu, i dotarł do Wadi el-’Arish (Potok Egipski), tradycyjnej granicy Egiptu. Podczas tej wyprawy wojennej, prawdopodobnie latem 734 r., Damaszek i Izrael, ten ostatni rządzony przez Pekacha (737-732), próbowały zmusić Achaza, króla Judy (735-727), do przyłączenia się do koalicji anty-asyryjskiej. Kiedy Achaz odmówił, koalicja syro-efraimska (Damaszu i Izraela) najechała Judę, zamierzając zdjąć z tronu Achaz i zastąpić go zależnym od siebie, marionetkowym władcą (por. 2 Krl 16,5; Iz 7,1 – 8,15; Oz 5,8-14; 8,7-10). Pomimo upomnień ze strony proroków, Achaz zwraca się o pomoc do Asyrii, co zapoczątkowuje długi okres wasalstwa. Następnego roku Tiglat-Pileser wkracza do Izraela, zajmuje całą krainę Neftalego i północną Galileę oraz północne rejony Transjordanii (2 Krl 15,29), odcinając od nich odpowiednio prowincje Megiddo i Gileadu. Po raz pierwszy Izraelici w ramach asyryjskiej polityki deportacyjnej zostali jako jeńcy – w sumie 13 520 osób według roczników asyryjskich – uprowadzeni do Asyrii. Reszta Izraela zostaje pominięta i oszczędzona, podczas gdy w 732 r. Ozeasz, syn Eli, zamordował Pekacha, przejął rządy (2 Krl 15,30) i wysłał do Tiglat-Pilesera zapewnienie o lennej wierności. Dawało to pewność, że Izrael uniknie aneksji i przetrwa pod panowaniem Tiglat-Pilsesera jako małe państwo na wyżynie Efraima. W tym czasie wojska asyryjskie dokończyły oblężenia Damaszku, który poddał się w 732 roku i został wcielony do imperium. Te wydarzenia z lat 734-732 są określane mianem wojny syro-efraimskiej.
Po śmierci Tiglat-Pilsera III na tron wstępuje Salmanassar V (727-722). Początek jego panowania jest wykorzystany przez wiele krajów do zbuntowania się przeciwko Asyrii. Juda nie podejmuje żadnych działań, jednakże Izrael próbuje zrzucić zależność od Asyrii. Izrael sprzymierza się z Tyrem, mając wsparcie ze strony Egiptu (2 Krl 17,4). Salmanassar wyrusza w 725 r. przeciwko Samarii i rozpoczyna trwające trzy lata oblężenie, które kończy się późnym latem 722 r. zdobyciem Samarii. Salmanassar zmarł zimą 722 r. Zarządzone przez niego deportacje Izraelitów zostały podjęte i zrealizowane przez jego następcę, uzurpatora Sargona II (722-705). W ten sposób agonia miasta i państwa przedłuża się o dwa lata, gdyż Sargon musiał wpierw uporać się z buntem w Babilonii chaldejskiego księcia Marduk-apla-iddina II – biblijny Merodak-Baladan (2 Krl 20,12=Iz 39,1) – który ogłosił się królem Babilonu (de facto Sargon potrzebował aż 12 lat, by zdjąć go z tronu). Druga rebelia miała miejsce w prowincjach zachodnich, w tym również w Damaszku i Samarii. W odpowiedzi na nią Sargon II ruszył w 720 r. na zachód, zdobył Hamat, pokonał połączone siły Gazy i Egiptu, oraz włączył ostatecznie do swego imperium Samarię, deportując Izraelitów, według jednej z inskrypcji asyryjskich, w liczbie 27 290 osób (ANET, 284b-285a). Polityka wielkich deportacji zakładała, iż podbite ludy z zachodnich części imperium były przesiedlane do Asyrii i do prowincji wschodnich, natomiast jeńcy regionów wschodnich i południowych byli deportowani na zachód. Tak więc w 2 Krl 17,6 mówi się, że Sargon przeniósł pojmanych Izraelitów do Asyrii, a w 2 Krl 17,24, że zaludnił miasta Samarii ludźmi sprowadzonymi z Babilonii i Elamu (południowo-zachodni Iran). Dawne królestwo Ozeasza zostało zorganizowane jako asyryjska prowincja Samerina (Samaria), zaś miasto Samaria zostało ponownie odbudowane przez Asyryjczyków, by służyć jako stolica prowincji. W miejsce niezależnego kiedyś Królestwa Północnego (Izraela) utworzono cztery prowincje asyryjskie: Dor, Megiddo, Gilead i Samaria.
Juda weszła w orbitę wpływów Asyrii w trakcie wojny syro-efraimskiej. Wobec zagrożenia w 734 r. ze strony Damaszku i Izraela Achaz, król Judy, zwrócił się o pomoc do Asyrii, która wprawdzie pokonała koalicja syro-efraimską, jednakże ceną był status Judy jako pół-niezależnego państwa wasalskiego, zobowiązanego do płacenia daniny na rzecz Asyrii (por. 2 Krl 16,7-9). Gdy w 727 r. umiera Tiglat-Pileser III, Juda nie podejmuje żadnych działań, inaczej niż Izrael, by uwolnić się od zależności od Asyrii. W tym samym roku umiera Achaz, po którym na tron w Jerozolimie wstępuje jego małoletni syn Ezechiasz (727-699). W pierwszym okresie swego panowania (727-715), z powodu młodego wieku, Judą zarządza nieznany z imienia regent. Nie angażuje się on żadne bunty przeciwko Asyrii wszczynane w sąsiednich krajach. Kiedy jednak Ezechiasz osiąga pełnoletność, ten stan rzeczy się zmienia. W drugim okresie swojego panowania (714-699) Ezechiasz, zachwalany w Biblii jako jeden z najlepszych i najwierniejszych Jahwe królów, podejmuje reformy religijnej, eliminując kulty pogańskie (por. 2 Krl 18,4; 2 Krn 29–31). Próbuje również odzyskać niezależność polityczną, mając wsparcie ze strony Babilonii i Egiptu. Pierwszą okazją jest bunt podniesiony przez filistyńskie Aszdod i Gat w 713-711 r. Ezechiasz, pod wpływem proroka Izajasza (Iz 20,16) bądź też na skutek szybkiej interwencji Sargona II, nie przełącza się do rebelii. Jednakże w 705 r., gdy umiera Sargon II, prawie wszystkie królestwa na terenie Palestyny, mając wsparcie ze strony Egiptu, próbują zrzucić jarzmo asyryjskie. Juda jest jednym z głównych ogniw buntu przeciwko Asyrii. Sennacheryb (705-681), następca Sargona, zareagował dopiero w 701 r., kiedy odzyskał kontrolę nad Babilonią i ruszył przeciwko zbuntowanym państewkom na zachodzie, podbijając miasta fenickie, następnie zajął wybrzeże filistyńskie i ruszył w głąb Judy. Bez problemu zajął 46 miast Judy leżących na trasie do Jerozolimy, którą zamknął w okrążeniu, jak „ptaka w klatce” (określenie z kronik asyryjskich: ANET, 228a).
Kroniki asyryjskie ani też relacja biblijna (2 Krl 18–19 = Iz 36–37) nie wspominają, jak długo trwało oblężenie Jerozolimy. Czas, jaki potrzebował Sennacheryb na podporządkowanie sobie Babilonii, Ezechiasz wykorzystał, wg 2 Krn 32,5, na odbudowanie murów miejskich i millo (prawdopodobnie rodzaj fortyfikacji w postaci rampy wypełnionej ziemią), dodał mur zewnętrzny, ale przede wszystkim wydrążył tunel, liczący ponad 600 m długości i ponad 30 m pod ulicami miasta, od źródła Gichon, będącego na zewnątrz miasta, do basenu w zachodniej części miasta w obrębie jego murów (por. 2 Krl 20,20; 2 Krn 32,30). Ezechiasz utrzymywał w Jerozolimie ponadto liczne magazyny na produkty rolne i budynki dla żywego inwentarza (2 Krn 32,28-29), co umożliwiło wytrwanie pod oblężeniem wojsk asyryjskich. W końcu oblężenie Jerozolimy zostało przerwane i armia asyryjska odstąpiła. Wg 2 Krl 19,35 dokonało się to dzięki interwencji Jahwe za pośrednictwem swego anioła, który pobił w obozie Asyryjczyków 180 tysięcy (2 Krl 19,35), co sugeruje rozprzestrzenienie się wśród wojska jakiejś choroby. Według Herodota (Dzieje, 2,141) myszy miały przegryźć broń Asyryjczyków, co potwierdzałoby pośrednio wybuch jakiejś zarazy wśród Asyryjczyków. Prawdopodobnie jednak decydującym czynnikiem, który sprawił, że Asyryjczycy odstąpili od oblężenia, były właśnie poczynione wcześniej przez Ezechiasza przygotowania do obrony. Sennacheryb swój cel osiągnął, gdyż wszystkie państwa rebelii – Sydon, Aszkelon i Juda – zostały podporządkowane i przyjęły status wasali. Ezechiasz za utrzymanie się przy władzy zapłacił ogromną daninę (300 talentów srebra i 30 talentów złota, por. 2 Krl 18,14), co wymusiło opróżnienie skarbca pałacowego i świątynnego oraz ogołocenia wejścia do świątyni jerozolimskiej ze złotych ozdób (por. 2 Krl 18,15-16).
Przedstawiony kontekst historyczny działalności proroka Micheasza i Izajasza pozwala na wskazanie trzech czynników, które znalazły odbicie w ich przepowiadaniu.
Pierwszy dotyczy sytuacji społecznej w Judzie. Zauważa się uprzywilejowaną pozycję Jerozolimy, której mieszkańcy związani z dworem królewskim jako urzędnicy, oficerowie, sędziowie, bogacą się kosztem mieszkańców reszty kraju, w znacznym stopniu ubogich wieśniaków, którzy z powodu długów tracą swoje domy i pola. Tworzy się w ten sposób klasa posiadaczy ziemi. W tym kontekście Micheasz i Izajasz będą podążali tropem krytyki społecznej dokonywanej wcześniej przez proroka Amosa.
Druga kwestia ma charakter polityczny. Szczególnie prorok Izajasza odnosi się do polityki prowadzonej przez królów judzkich, będąc zwolennikiem niewłączania się w jakiekolwiek bunty przeciw Asyrii inicjowane przez miasta Fenicji i Filistei, ani też niewchodzenia w układy z Egiptem. Równocześnie pojawia się problem oceny działalności Asyrii i jego polityki imperialnej. Przykładowo Izajasza patrzy początkowo pozytywnie na Asyrię jako narzędzie działania (kary) Boga, by w obliczu wydarzeń 701 r. (por. bluźnierczą mowę asyryjskiego urzędnika, Rabska) przejść na pozycję krytyki Asyrii, szczególnie jej pychy.
Trzecia sprawa dotyczy religii. Nie chodzi przy tym o zwracanie uwagi na nadużycia kultowe. Ocalenie Jerozolimy z oblężenia w 701 r., niezależnie od rzeczywistych przyczyn odstąpienia wojsk asyryjskich od murów Jerozolimy, przyczynia się do rozwoju teologii Syjonu, której głównym założeniem jest przekonanie o nienaruszalności Jerozolimy jako miasta chronionego przez Jahwe, a dokładniej przez świątynię na Syjonie.
